Το Χρονοντούλαπο: Η προέλευση της Μαγείας στο D&D, Μέρος Β: Οι κανόνες της αρχαίας Μαγείας, Κατάρες & Τελέσματα

Έχεις αγοράσει κάθε βιβλίο Μαγείας που υπάρχει στο Dungeons & Dragons. Έχεις μάθει απ’ έξω το όνομα των ξορκιών, το χρόνο τέλεσής τους, το βεληνεκές και τη διάρκειά τους. Κάτι, όμως, εξακολουθεί να σου διαφεύγει. Υποψιάζεσαι πως πίσω απ’ τους απλούς μηχανισμούς του παιχνιδιού κρύβεται ένα αρχαίο υπόστρωμα μυστηρίου και ψάχνεις το κλειδί που θα σε οδηγήσει στην πηγή της γνώσης. Αναζητώντας κάτι περισσότερο από απλές λίστες, διαβαίνεις τα θυρόφυλλα του Χρονοντούλαπου…

Καλωσήρθες στο Δεύτερο μέρος της Τριλογίας μας που πραγματεύεται την προέλευση της Μαγείας στο D&D. Σήμερα, θα προχωρήσουμε πέρα απ’ το ιστορικό υπόβαθρο που παρουσιάστηκε στο Πρώτο Μέρος, καθώς θα αποπειραθούμε να απαντήσουμε σε κάποια βασικά ερωτήματα που αφορούν τη λειτουργία της Μαγείας, ανάγοντάς την στα αρχαία της πρότυπα. Όμως, ας αφήσουμε τις φλυαρίες και ας ξεκινήσουμε…

Το Χρονοντούλαπο: Η προέλευση της Μαγείας στο D&D – Μέρος Α: Οι αρχαίες ρίζες

Η εκλογίκευση της Μαγείας

Ερώτηση: Πολλοί νέοι παίκτες παραξενεύονται από την αυστηρή κατηγοριοποίηση της Μαγείας στο D&D αλλά και σε πολλά παιχνίδια ρόλων που επηρεάστηκαν από αυτό, καθώς στο μυαλό τους αυτή φαντάζει ως δύναμη μυστηριακή και απρόβλεπτη. Υπάρχει, άραγε, ιστορικό προηγούμενο εκλογίκευσης και συστηματοποίησης του μαγικού φαινομένου;  

Απάντηση: Ναι, υπήρξε ιστορικό προηγούμενο και μάλιστα συνέβη στην Ελληνιστική και Ρωμαϊκή αρχαιότητα. Η επαναστατική, επιστημονική θεώρηση του κόσμου από τους Έλληνες γέννησε μια εποχή εξέτασης και συστηματικής κατηγοριοποίησης κάθε γνωστικού αντικειμένου που οι πρόγονοί μας είχαν στη διάθεσή τους.

Παραδείγματα: Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν η συστηματοποίηση των επιστημών απ’  τον Αριστοτέλη, η κατηγοριοποίηση των ειδών του Γραπτού Λόγου (στίχος και πρόζα) από τον Καλλίμαχο στους Πίνακες των Παπύρων της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας αλλά και η συστηματοποίηση της λειτουργίας της αρχαίας Μαγείας από τους Στωικούς και Νεοπλατωνιστές Φιλοσόφους της Ελληνιστικής και Ρωμαϊκής περιόδου, μιας εποχής γνωστής για τις έντονες πνευματικές και μυστικιστικές αναζητήσεις των διανοουμένων της.

Αίγυπτος – Το κέντρο της Μαγικής εξέλιξης

Ερώτηση: Που και γιατί συνέβη αυτή η συστηματική προσπάθεια εκλογίκευσης της Μαγείας;

Απάντηση: Η ελευθερία της άσκησης της Μαγείας σε ολόκληρο τον Ελληνορωμαϊκό κόσμο (2ο π.Χ – 4ο αιώνας μ.Χ.) έφερε επανάσταση στην εξέλιξη της μαγικής θεωρίας. Η εξέλιξη αυτή συνέβη στην Αίγυπτο ή Kemet (στα Αιγυπτιακά), απ’ την οποία προήλθε και η αραβική λέξη Al-Kīmiyā ή Αλχημεία για να δηλώσει την αιγυπτιακή προέλευση κάθε απόκρυφης γνώσης. Σ’ αυτή την μεθοδική προσέγγιση της Μαγείας συνέβαλαν:

1.   Ο συγκερασμός δύο πολιτισμών (Ελληνικού και Αιγυπτιακού) με βαθιά μυθολογική και μαγική παράδοση.
2.   Οι επιστημονικές πρακτικές των Ελλήνων σοφών στο Μουσείο της Αλεξάνδρειας με τη συγκέντρωση και τη μελέτη των πνευματικών και μυστικιστικών παραδόσεων των ποικίλων λαών που απάρτιζαν τον Ελληνιστικό και μετέπειτα Ρωμαϊκό κόσμο (δες τη μετάφραση των εβδομήκοντα).
3.   Η αναγωγή κάθε φαινομένου στο Λογική (χαρακτηριστικό του Δυτικού πολιτισμού) συνέβαλε στην ανάδυση  ενός ενοποιητικού συστήματος Μαγείας των λαών της Ανατολής με φιλοσοφικό-λογικό περίβλημα, μέσω της θεωρίας για τους Νόμους της Κοσμικής Συμπάθειας και Αντιπάθειας.

Οι Νόμοι και οι Αρχές της Μαγείας

Ερώτηση: Ποιες είναι οι λογικές παράμετροι που τέθηκαν για τη λειτουργία της Μαγείας στο παρελθόν;

Απάντηση: Κάθε λαός έχει δικές του δοξασίες για τον τρόπο λειτουργίας της Μαγείας, αλλά η προσέγγιση του D&D επηρεάστηκε από τη Συμπαθητική Μαγεία που στηρίζεται στις αρχές της Μιμητικής (Similarity) και της Μεταδοτικότητας (Contagion), όπως καταγράφονται αναλυτικά σε δύο σύγχρονα βιβλία, το «Real Magic», του Isaac Bonewits και το «Golden Bough» του ανθρωπολόγου Sir James George Frazer: 

Οι μαγικές πρακτικές στην Αρχαία Ελλάδα

Ιερατική Μαγεία: Οι πρακτικές

Ερώτηση: Ποιες οι κύριες θρησκευτικές τελετουργίες των αρχαίων Ελλήνων;

Απάντηση: Οι αρχαίοι Έλληνες, ως και την κλασική περίοδο (510-323 π.Χ.), αποδέχονταν πλήρως τις θρησκευτικές τους τελετουργίες, όπως εκδηλώνονταν κυρίως μέσω 1. της Μαντείας, ως αποτέλεσμα θεϊκής έκστασης (Πυθία), 2. της Οιωνοσκοπίας σε όλες τις μορφές της (πχ Θυοσκοπία -εξέταση σφάγιων για την ερμηνεία της θεϊκής βούλησης κ.α.) ή 3. των Εξαγνισμών, των καθαρμών, δηλαδή, μετά από παραβίαση των θεϊκών νόμων (Επιμενίδης).

Απόκρυφη μαγεία: Εισαγωγή της Τελεστικής

Ερώτηση: Ποιος και σε ποιο έργο έθεσε τις βάσεις για την άσκηση της Μαγείας με τον τρόπο αυτό;

Απάντηση: Αν και η πρακτική της τέλεσης ξορκιών ανάγεται στο απώτατο παρελθόν ήταν ο Νεοπλατωνικός Φιλόσοφος Ιάμβλιχος, στο έργο του: «Περί των Αιγυπτίων Μυστηρίων» που υποστήριξε πως η πρόσβαση στις θεϊκές δυνάμεις γινόταν μόνο μέσω των «τελετουργιών των ἀρρήτων ἔργων». Σύμφωνα μ’ αυτή τη θεωρία ο κατάλληλα μυημένος Θεουργός (Μάγος) τελούσε Ξόρκια ή Τελέσματα (η λέξη «Talisman» προέρχεται από αραβική παράφραση της ελληνικής αυτής λέξης), ακολουθώντας μια συγκεκριμένη διαδικασία, όπως μπορούμε να διαπιστώσουμε από αναπαραστάσεις μαγικών Τελεσμάτων σε θεατρικά έργα της Ρωμαϊκής κυρίως αρχαιότητας.

Καστάρω ένα Spell

Ερώτηση: Οι αρχαίοι Έλληνες Μάγοι έλεγαν κι αυτοί «Καστάρω ένα Spell», όπως συνηθίζουμε να λέμε σήμερα;

Απάντηση: Η επιτέλεση μαγικών ξορκιών στην αρχαιότητα ονομαζόταν: «Θέλγω Μαγεία» (σελ 653) ή «Τελώ Μαγεία». Το «Θέλγω» σημαίνει ελκύω, απηχώντας την προσπάθεια να συγκεντρώσω δύναμη, ενώ το «Τελώ» σημαίνει πραγματοποιώ, δηλαδή εξαπολύω την ενέργεια προκειμένου να επιτύχω το επιθυμητό αποτέλεσμα. Τέλος, η λέξη «Ξόρκι» σημαίνει: «δεσμεύω κάποιον με όρκο», πρακτική που αποτελούσε εργαλείο του αρχαίου Μάγου, καθώς με τις μαγικές του πράξεις πίστευε πως είτε δέσμευε ανώτερες πνευματικές δυνάμεις στην υπηρεσία του είτε τις υποχρέωνε να αποχωρήσουν, σε περίπτωση που καταλάμβαναν έναν άνθρωπο για καταχθόνιους σκοπούς (εξορκισμός).

Η Διαδικασία Τέλεσης ενός Ξορκιού

Ερώτηση: Η διαδικασία Τέλεσης Μαγικών πράξεων στην Αρχαιότητα είναι αντίστοιχη με αυτή του παιχνιδιού μας;

Απάντηση: Οι ομοιότητες είναι πολλές, όπως και οι διαφορές τους. Η τέλεση των ξορκιών κατά την περίοδο αυτή (σύμφωνα με τα έργα της  αρχαίας ελληνικής και λατινικής λογοτεχνίας – σελ 654) πραγματοποιούνταν:

1. Με την εκφορά Άρρητων Λέξεων: Επρόκειτο για ένα σύμφυρμα στερεότυπων φράσεων επίκλησης και δέσμευσης των δαιμόνων και Άρρητων Ονομάτων σε έμμετρο λόγο, καθώς ο ρυθμός και η μελωδία ενίσχυαν, καθώς πιστευόταν, την τελετουργική πράξη. Τα λόγια ήταν φτιαγμένα για να απαγγέλλονται παρά για να γράφονται, ενώ ο σωστός τρόπος εκφώνησης (σελ 76) των φράσεων των Τελεσμάτων αποτελούσε επαγγελματικό μυστικό που παραδιδόταν προφορικά.
2. Με τη χρήση Τελετουργικών Χειρονομιών: Αυτές έφεραν πρόσθετη συμβολική-λατρευτική σημασία, διευκολύνοντας την επίτευξη του μαγικού αποτελέσματος με τον ίδιο τρόπο που οι απλές χειρονομίες επιτείνουν, με την εκφραστικότητά τους, το νήμα των λέξεων στην καθημερινή επικοινωνία.
3. Με την αξιοποίηση Υλικών Συμβόλων που συνδέονταν με τη θεϊκή δύναμη, αφού πιστευόταν πως κάθε θεός είχε το δικό του «αντιπρόσωπο» στο βασίλειο των φυτών, των ζώων, των μετάλλων και των αντικειμένων γενικότερα.
4. Με Ιεροπραξίες. Η ευόδωση του ξορκιού απαιτούσε  την εκπλήρωση κάποιων Ιερών Προϋποθέσεων ως προς:

• • Την τοποθεσία και την ώρα: π.χ. σε έναν υπαίθριο χώρο μακριά από αδιάκριτα βλέμματα μια φεγγαρόλουστη νύχτα.
  • Την κατάλληλη προετοιμασία του Τελεστή: πχ σωματικός καθαρισμός (καθαρμός) του τελεστή πριν την τελετή,
  • Την αρμόδια Αμφίεση: Ο τελεστής φορούσε συνήθως μαύρο πέπλο, κάτι που ενίσχυε και τη δραματικότητα της στιγμής.
  • Την επίκληση στις Θεότητες της Μαγείας: πχ θεότητες όπως η Εκάτη ή οι Ερινύες.
  • Την κατάλληλη ψυχολογική φόρτιση: Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας ο Τελεστής βρισκόταν σε κατάσταση ψυχικής έξαρσης.
  • Τις προσφορές προς τις δυνάμεις που επικαλούνταν: π.χ. χοές κρασιού κ.λπ.

5. Την καταφυγή στην Αποτροπαϊκή Μαγεία: Αυτή γινόταν, κυρίως, με την επίκληση αγαθοποιών δυνάμεων τοποθετημένων σε Φυλακτά (περίαπτα) για την προστασία του Τελεστή από τις καταστροφικές παρενέργειες της ίδιας του της Μαγείας. Ο τρόπος δημιουργίας αυτών των μαγικών αντικειμένων ήταν η «Στοιχείωσις», δηλαδή η εγκατάσταση με κατάλληλες τελετές στο περίαπτο ενός αγαθοποιού πνεύματος που θα προστάτευε τον χρήστη, στοιχείο που επιβιώνει ακόμη και σήμερα μέσω της Θαλασσιάς Χάντρας που πολλοί φορούν κατά της Βασκανίας.

Ευχές, Κατάρες και Βουντού

Ερώτηση: Ποια Τελέσματα χρησιμοποιούσαν οι Αρχαίοι Έλληνες;

Απάντηση: Οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν μια ποικιλία μαγικών επικλήσεων, όπως τις Γητειές, τις Κατάρες, τις Επαγωγές και τις Αρές. Όμως, πιο συχνά κατέφευγαν στα ακόλουθα τρία είδη μαγικών Τελεσμάτων:

1. Τις Επωδούς (επί + άδω) όπου ο Τελεστής, αφού εξαγνιζόταν με γάργαρο νερό και επικαλούνταν τρεις φορές τις χθόνιες θεότητες (Εκάτη, Ερινύες, Κέρβερος, Στύγα κ.α), που προστάτευαν τους χρήστες της Μαγείας, ξεκινούσε την τελετή σε μέρη απόμερα (δάση, σπηλιές) υπό το φως της πανσελήνου, φορώντας ένα μαύρο πέπλο, ξυπόλητος και με τα μαλλιά ανακατεμένα και ψάλλοντας τις κατάλληλες μαγικές λέξεις με ιδιαίτερο ρυθμό που δεν αποκαλυπτόταν στους αδαείς, καθώς αποτελούσε επαγγελματικό μυστικό.
2. Τους Κατάδεσμους, πινακίδες με κατάρες φτιαγμένες από μόλυβδο (ένα μέταλλο που είχε συνδεθεί αστρολογικά µε τον Θεό Κρόνο, τον αρχαίο θεό της βίας και θεωρούνταν στοιχείο έλξης του κακού), οι οποίες θάβονταν σε μέρη υπόγεια (π.χ. πηγάδια) για να εκτελεστούν από υποχθόνιες θεότητες.

3. Την Τελετή της Καταπασάλευσης που χρησιμοποιούσαν μαγικά ειδώλια, ομοιώματα των θυμάτων της κατάρας,  φτιαγμένα από κερί, πηλό ή μόλυβδο που εικονίζουν δεμένες ανθρώπινες μορφές, τρυπημένες από μεταλλικές βελόνες σε καίρια σημεία για να επιφέρουν το κακό τους (όταν εμείς κάναμε Βουντού, εσείς τρώγατε βελανίδια).

Άμπρα Κατάμπρα ή Αβλαναθαναλβα;

Ερώτηση: Ποιες άλλες γενικές πληροφορίες μπορούμε να αντλήσουμε για την αρχαία Μαγεία σε σχέση με το Dungeons and Dragons;

Απάντηση: Πολλές είναι οι ομοιότητες και οι διαφορές που μπορεί εύκολα να διαπιστώσει κάποιος με την ανάγνωση των ακόλουθων στοιχείων.

Αξιοποίηση των Ξορκιών: Τα ξόρκια: 1. Αξιοποιούνταν για την επίτευξη θετικών σκοπών, όπως η θεραπεία ασθενειών, η βελτίωση της σεξουαλικής ζωής κ.λπ. 2. Περιέγραφαν και βοηθούσαν τη διαδικασία κατασκευής φυλακτών,  δηλητηρίων ή φίλτρων για την προσέλκυση του ερωτικού ενδιαφέροντος. 3. Χρησιμοποιούνταν για την οικονομική καταστροφή του αντιπάλου ή για επικράτηση σε δικαστικές διαμάχες ή αθλητικούς αγώνες.

Τυπικές Μαγικές Φράσεις: Η στερεοτυπική φράση: «Αμπρα Κατάμπρα» είναι δηλωτική της χρήσης της Μαγείας στη σύγχρονη εποχή. Βέβαια, ακόμη κι αυτή ανάγεται στο παρελθόν με τις πιο έγκυρες προσεγγίσεις να τη συνδέουν με έναν δαίμονα των Γνωστικών, τον Αβραξά ή Αβρασάξ, το όνομα του οποίου εμφανίζεται σε πλήθος φυλακτών της εποχής. Αντίστοιχο ρόλο με αυτόν του σημερινού «Άμπρα Κατάμπρα» είχε στην αρχαιότητα η παλινδρομική (διαβάζεται αμφίδρομα) φράση «ΑΒΛΑΝΑΘΑΝΑΛΒΑ» που επικύρωνε στα μάτια των χρηστών της τη μαγική δύναμη.

Επίκληση Θεοτήτων – Δαιμόνων: Η λέξη «Δαίμων» στην αρχαία Ελλάδα δεν είχε τον αρνητικό αντίκτυπο που έχει σήμερα. Εξάλλου, ετυμολογείται από το ρήμα: «Δαίω – Δαίνυμι», ορίζοντας αυτόν που διανέμει και ορίζει τις τύχες των ανθρώπων, δηλαδή ένα ισχυρό πνεύμα ή μια θεϊκή δύναμη. Σύμφωνα με την αρχαία Μυθολογία, οι Δαίμονες ήταν οι θεότητες μικρής σχετικά δυναμικότητας (Μούσες, Έρις, Έρως, Θάνατος κ.λπ.), που τελούσαν το έργο των Ολύμπιων Θεών και συχνά αποτελούσαν μεσάζοντες με τον κόσμο των ανθρώπων και εκτελεστές της θείας βούλησης. Μάλιστα, ανάλογα με τη δράση τους, χωρίζονταν σε δύο κατηγορίες: τους «Αγαθοδαίμονες» και τους «Κακοδαιμονες» και ως συνέπεια αποτελούσαν στόχο μαγικών επικλήσεων των Τελεστών, για να επιτευχθούν τα επιθυμητά αποτελέσματα των ξορκιών. Δείτε για παράδειγμα το ακόλουθο κείμενο Τελέσματος:

Πιθανότητα αποτυχίας ξορκιού: Πιθανότητες αποτυχίας των ξορκιών υπήρξαν και στην αρχαία Μαγεία. Έτσι, οι οδηγίες τέλεσης των ξορκιών δίνονται με ιδιαίτερη προσοχή, γιατί, αν κάτι δεν πήγαινε καλά, τότε πιστευόταν πως η ενέργεια της μαγικής πράξης (συνήθως καταχθόνιας) θα μπορούσε να πλήξει όχι μόνο αυτόν που παρήγγειλε το Ξόρκι αλλά και τον ίδιο τον Μάγο. Για το λόγο αυτό, προτείνονταν και διάφορα φυλακτά, προκειμένου να «φυλάξουν» το χρήστη από την κακή δράση της Μαγείας.

Οι πολέμιοι της Μαγείας

Ερώτηση: Ποιοι ήταν οι πολέμιοι  της Μαγείας στον αρχαίο κόσμο;

Απάντηση: Σχεδόν σε κάθε μαγικό κόσμο του παιχνιδιού μας υπάρχουν ιδιώτες, οργανώσεις ακόμη και κράτη που καταδικάζουν τη Μαγεία και τους Τελεστές της. Το ίδιο συνέβη και στην Ελληνορωμαϊκή Αρχαιότητα με την αντιπαλότητα να εκδηλώνεται αρχικά ως ιδεολογική αντίθεση και σταδιακά ως οριστική καταδίκη από τους θεσμούς της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Η φιλοσοφική αντίδραση: Παρά την ευρεία διάδοση της Μαγείας, ιδιαίτερα στην ύστερη αρχαιότητα, υπήρξαν πολλοί που καταδίκασαν τις πρακτικές των τελεστών της. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του Ιπποκράτη, που θεωρούσε τις μαγικές πρακτικές ως ξεπεσμό του θρησκευτικού και πνευματικού επιπέδου της κοινωνίας και του Πλάτωνα, που καταφερόταν έναντι των Μάγων της εποχής του, κατηγορώντας τους ως απατεώνες. Ταυτόχρονα, δεν πρέπει να παραλείψουμε και την κριτική που οι Επικούρειοι Φιλόσοφοι άσκησαν στη Μαγεία  στην προσπάθειά τους να καταπολεμήσουν τη δεισιδαιμονία των ανθρώπων, προτείνοντας λογικές και πρακτικές λύσεις στα προβλήματά τους.

Η οριστική καταδίκης της αρχαίας Μαγείας: Η άνοδος του Χριστιανισμού οδήγησε όχι μόνο στο σφράγισμα των φιλοσοφικών σχολών της αρχαιότητας (Ιουστινιανός 529 μ.Χ.) αλλά και στην καταδίκη της Μαγείας, γεγονός που ενισχυόταν και με την ισχύουσα απαγόρευση με νόμο της χρήσης των μαγικών βιβλίων στη ρωμαϊκή επικράτεια.

Βέβαια, παρά την απαγόρευσή της, η χρήση της Μαγείας δεν σταμάτησε να υφίσταται, εξασκούμενη, κυρίως, ιδιωτικά και επιβιώνοντας ως σήμερα στο πλαίσιο της λαϊκής μας παράδοσης. 

Αν δεν με πιστεύεις, βέβαια, μπορείς να ρωτήσεις τη Γιαγιά σου. Αυτή θα ξέρει! 😊

Επίλογος

Εδώ, ολοκληρώνεται και το Δεύτερο Μέρος της Τριλογίας μας πάνω στο αντικείμενο της αρχαιοελληνικής Μαγείας και τις επιδράσεις της στο παιχνίδι μας. Μιας Τριλογίας που αποσκοπεί να δώσει στους χρήστες της Μαγείας στο D&D μια καλύτερη κατανόηση των αρχών της λειτουργίας της, να καταδείξει την πλούσια ορολογία της γλώσσας μας και σ’ αυτόν τον τομέα και, ίσως, για να δώσει το έναυσμα σε Έλληνες δημιουργούς παιχνιδιών ρόλων να μετουσιώσουν τα νάματα της πλούσιας μαγικής μας παράδοσης  σε νέα και ενδιαφέροντα μαγικά συστήματα.

Σύντομα θα ακολουθήσει και το Τρίτο Μέρος που καταπιάνεται με τη δημιουργία του μαγικού συστήματος του παιχνιδιού μας στη σύγχρονη πια εποχή. Ως τότε… 

Εις το επανιδείν!