Το Χρονοντούλαπο: Η ημέρα που οι γυναίκες κρέμασαν τον Gygax, οι πρώτες παίκτριες του D&D

Άνοιξη του 1993, Ρέθυμνο. Ξαπλωμένος στο πάτωμα αγκαλιά με ένα Players Handbook του AD&D και δίπλα μου ένα σημειωματάριο για να καταλάβω ορολογίες όπως: Skills, Attributes, Saving throws και Charisma checks, με την φοιτητοπαρέα να περιμένει ανυπόμονα να παίξει το νέο παιχνίδι και ένα ερώτημα να πλανάται στον μυαλό όλων τους. Ποιος θα είναι ο Dungeon Master; Βέβαια, στο μυαλό μου δεν υπήρχε καμία αμφιβολία ότι νέα μας DM θα ήταν η κοπελιά μου (και πλέον γυναίκα μου), η Μαρία.

Και μπορεί στα παιχνίδια μας, που κράτησαν για χρόνια, οι άντρες να ήταν σταθερά η πλειοψηφία, όμως οι γυναίκες είχαν μια σταθερή και συνεχώς αυξανόμενη παρουσία σ’ αυτά, μια παρουσία που έγινε αισθητή και στην πρώτη εξέλιξη του παιχνιδιού μας.

Η πρώτη γυναίκα στο D&D

Η πρώτη γυναίκα στο D&D ήταν η πρώτη γυναίκα του Gary Gygax, του ενός εκ των δύο δημιουργών του παιχνιδιού μας, η Mary Jo Powell, που ενώ δεν ενδιαφέρθηκε ποτέ για το ίδιο το παιχνίδι, ήταν εκεί σε όλες τις στιγμές που το καθόρισαν στα πρώτα του στάδια. Και πώς να ενδιαφερθεί άλλωστε όταν ο Gary, που την είχε ερωτευτεί από μικρός και είχε έρθει σε ρήξη γι’ αυτήν με τον παιδικό του φίλο Don Kaye, την παντρεύτηκε ήδη από τα 19 της και την φόρτωσε από νωρίς με ένα τσούρμο κουτσούβελα;

Χαρακτηριστικές πτυχές της ζωής της Mary Jo

• Η Mary Jo από νωρίς κατάλαβε πως τα πράγματα δεν θα ήταν ρόδινα στο γάμο της, καθώς πέρα από τα συχνά οικονομικά τους προβλήματά είχε να διαχειριστεί και μια οικογένεια 5 παιδιών, με το σύζυγό της να γυρίζει όχι σε ξένα κρεβάτια αλλά σε ξένα τραπέζια στρατηγικής και συνέδρια σε διάφορες πόλεις της Αμερικής.
• Ενδεικτική είναι και η ιστορία πως, ενώ η Mary Jo βρισκόταν στη δεύτερη εγκυμοσύνη της, αναζήτησε τον Gary που έλλειπε για μεγάλο διάστημα από το σπίτι, πλήρως πεπεισμένη πως την απατούσε. Τελικά τον βρήκε να παίζει παιχνίδια στρατηγικής στο υπόγειο ενός σπιτιού έχοντας χάσει κάθε αίσθηση του χρόνου.
• Τον Αύγουστο του 1967, ένα χρόνο πριν την οργάνωση του πρώτου συνεδρίου γνωστού ως Gen Con, ο Gary είχε καλέσει ανεπίσημα σπίτι του, στην πόλη Lake Geneva της πολιτείας του Γουισκόνσιν, διάφορους παίκτες στρατηγικής από τις γύρω περιοχές για να μιλήσουν για το αγαπημένο τους χόμπι. Όταν όμως αναπάντεχα εμφανίστηκαν τουλάχιστον 20 συμμετέχοντες στο μικρό τους σπίτι, η Mary Jo έπρεπε να τους φιλοξενήσει, στρώνοντας κουβέρτες και στρώματα στο πάτωμα για να κοιμηθούν.

• Μετά τη δημιουργία της εταιρίας του Gygax, γνωστής ως TSR, εργάστηκε εκεί ως γραμματέας, δαχτυλογραφώντας μάλιστα ολόκληρο το πρώτο Monster Manual του Original D&D και έχοντας τη δική της κάρτα καθηκόντων.
• Ταυτόχρονα, είχε συχνά την ευθύνη για τη διοργάνωση συνεδρίων, εκδηλώσεων και δείπνων. Σε ένα από αυτά, στο μπριτζολάδικο με το χαρακτηριστικό όνομα Gargoyle είχε παρευρεθεί και ο γνωστός συγγραφέας Fritz Leiber ως επίσημος προσκεκλημένος της εταιρείας. Όταν, όμως, οι παρευρισκόμενοι άρχισαν να κάνουν υπερβολικό σαματά η Mary Jo άρχισε να τους βρίζει άγρια, κάνοντας τον διάσημο συγγραφέα του φανταστικού να της κολλήσει το παρατσούκλι «Pirate Queen» που της έμεινε έκτοτε, ενώ προς τιμή της το συνέδριο παιχνιδιών Gary Con ανέθεσε τη δημιουργία μιας φανταστικής της απεικόνισης ως Βασίλισσας των Πειρατών. Εδώ θα βρείτε μια συνέντευξή της που μιλάει συνοπτικά για την πορεία της.
• Όσο όμως η εταιρία μεγάλωνε τόσο ο Gygax έπεφτε στις καταχρήσεις, με τη χρήση μαριχουάνας να εξελίσσεται σε χρήση κοκαΐνης και τις εξωσυζυγικές περιπέτειές του να γίνονται πια συνήθεια, γεγονός που οδήγησαν την Mary Jo στο ποτό και τον γάμο τους σε διάλυση το 1983.

Η Νονά του παιχνιδιού μας και η πρώτη γυναίκα παίκτρια

Αν είσαι προληπτικός/ή θα συμφωνήσεις πως η επιτυχία του παιχνιδιού στις γυναίκες δεν είναι τυχαία, καθώς το ίδιο του το όνομα επιλέχθηκε από την Cindy, τη δίχρονη τότε κόρη του Gary Gygax, που το επέλεξε ανάμεσα σε πολλά που της διάβαζε ο μπαμπάς της, λέγοντας χαρακτηριστικά: «Oh Daddy, I like Dungeons & Dragons best!».

Το όνομα της πρώτης παίκτριας του παιχνιδιού μας αναδύθηκε μέσα από τις σημειώσεις του Gygax, που, πέρα από τις δύο κόρες του, αναφέρουν και μια άλλη γυναίκα, την Mary Dale, την αδελφή ενός έφηβου παίκτη στην ομάδα των Roleplayers της πόλης του, της Lake Geneva. Η Mary Dale θεωρείται σήμερα η πρώτη γυναίκα παίκτρια του Dungeons and Dragons καθώς, όπως δείχνουν οι καταγραφές και θυμούνται κάποιοι παίκτες, είχε δημιουργήσει έναν ιδιαίτερα ισχυρό χαρακτήρα στις δοκιμές του παιχνιδιού, πριν δηλαδή αυτό εκτεθεί στο ευρύ κοινό, κάτι που συνέβη το 1974. Παρά όμως τους ευνοϊκούς οιωνούς ο Gygax δεν πίστεψε στην αρχή πως το παιχνίδι του θα έχει επιτυχία στις γυναίκες και δεν το προσάρμοσε για να απευθυνθεί και σε γυναίκες παίκτριες.

Η αιτία της αδιαφορίας του Gygax για το γυναικείο κοινό

Την έλλειψη πρόνοιας για τις γυναίκες παίκτριες του παιχνιδιού μας στα αρχικά του στάδια επισήμανε από νωρίς και ένας παίκτης, ο Jim Dapkus, που, το καλοκαίρι του 1974, σ’ ένα μικρό περιοδικό του D&D (Fanzin) εξέφρασε το παράπονό του για την έλλειψη εμβληματικών γυναικείων χαρακτήρων, όπως η Witch. Όταν, μάλιστα επικοινώνησε με τον Gary Gygax για το θέμα, ο τελευταίος του απάντησε πως θα αλλάξει στάση όταν διαπιστώσει πως περισσότερες γυναίκες αγοράζουν το παιχνίδι του.

Οι γυναίκες δεν αγαπούν τα Παιχνίδια Στρατηγικής

Η λανθασμένη άποψη του Gygax για την γυναικεία αδιαφορία απέναντι στο D&D απηχούσε τη σκληρή πραγματικότητα στην άλλη του αγάπη, τα Παιχνίδια Στρατηγικής. Εξάλλου αυτό το αποδείκνυε και σχετική έρευνα ήδη από το 1974, όταν η Midwest Gaming Association, μια ισχυρή κοινότητα αντίστοιχων παιχνιδιών εντόπισε μόνο 5 γυναίκες σε μια λίστα 1000 γνωστών παικτών. Ως συνέπεια, ο Gygax παρασύρθηκε να πιστεύει πως οι γυναίκες θα επιφύλασσαν την ίδια στάση και για τα Παιχνίδια Ρόλων.

Η προτίμηση των γυναικών στην Επιστημονική Φαντασία

Οι γυναίκες μπορεί να μην προτιμούσαν τα Παιχνίδια Στρατηγικής, όμως τις προσέλκυε αρκετά ο κόσμος της Επιστημονικής Φαντασίας και ακόμη περισσότερο οι παραμυθένιοι κόσμοι όπως αυτός του «Άρχοντα των Δαχτυλιδιών» του Τόλκιν, που διάβαζαν σε όλο και μεγαλύτερο ποσοστό. Σύμφωνα, μάλιστα, με αμερικανικές έρευνες που βασίζονταν σε παραγγελίες περιοδικών του Φανταστικού τη δεκαετία του 1970 βλέπουμε πως το ποσοστό παραγγελιών από γυναίκες έφτανε στο 10% στα έντυπα Επιστημονικής Φαντασίας όπως το «Analog», ενώ στα περιοδικά με φανταστικές ιστορίες αντίστοιχες με αυτές των περιπετειών του D&D, όπως το «Magazine of Fantasy and Science Fiction», τα ποσοστά έφταναν μέχρι και το 30% του συνόλου των παραγγελιών.

Κοινότητες με έντονη γυναικεία παρουσία

Δεν είναι τυχαίο, εξάλλου, πως μια γυναίκα, η Diana Paxton ίδρυσε την Society for Creative Anachronism (SCA) την 1η Μαΐου του 1966, μια κοινότητα αναπαράστασης της ζωής στο Μεσαίωνα με ρόλους για άντρες και γυναίκες, ενώ το 1974 δύο μέλη αυτής της κοινότητας, ο Owen και η Hilda Hannifen ξεκίνησαν στο Los Angeles μια ιδιαίτερα ενεργή κοινότητα παικτών του D&D με τη Hilda ως Dungeon Mistress. Μια από τις παίκτριές της, η Lee Gold δημοσίευε συχνά άρθρα για το παιχνίδι σ’ ένα τοπικό περιοδικό του φανταστικού, το «APA-L», ενώ δημιούργησε και το δικό της περιοδικό, το «Alarums & Excursions», το οποίο φιλοξενούσε άρθρα για Παιχνίδια Ρόλων τόσο από άντρες όσο και από γυναίκες συγγραφείς.

Η πρώτη Transgender στο D&D

Η Jennell Jaquays, παλαιότερα γνωστή ως Paul Jaquays, είναι γνωστή σχεδιάστρια παιχνιδιών και σημαντική μορφή ανάμεσα στους καλλιτέχνες του D&D. Ανακαλύπτοντας το παιχνίδι ήδη από το 1975 συγκρότησε μαζί με φίλους την κοινότητα γνωστή ως: «Fantastic Dungeoning Society». Σύντομα έλαβε επίσημη άδεια να δημιουργεί περιπέτειες από την TSR, τις οποίες εξέδιδε στο περιοδικό της κοινότητάς της γνωστό ως «Dungeoneer» με την πρώτη έκδοση, γραμμένη και εικονογραφημένη στο μεγαλύτερο ποσοστό από την ίδια, να γίνεται τον Ιούνιο του 1976. Σημαντικά επιτεύγματά της είναι η εικονογράφηση του τεύχους 21 του επίσημου περιοδικού της TSR: «Dragon», το 1978 καθώς και η εικονογράφηση στο εξώφυλλο της περιπέτειας «Dragon Mountain», του 1993.

Οι προκαταλήψεις των δημιουργών του D&D απέναντι στις γυναίκες

Οι προτάσεις του Lakofka
Με το θέμα των γυναικείων χαρακτήρων στο D&D επιχείρησε να ασχοληθεί, με καταστροφικά όμως αποτελέσματα, ένα σημαντικό στέλεχος της TSR, της εταιρίας που εξέδιδε το D&D, ο Len Lakofka. Σ’ ένα άρθρο του στο περιοδικό «Liaisons Dangereuses» τον Ιούλιο του 1976, που επανεκδόθηκε τον Οκτώβριο του 1976 για το επίσημο περιοδικό «Dragon» με την άδεια του Tim Kask, σημαντικού στελέχους της TSR, προχώρησε σε αμφιλεγόμενες προτάσεις διαμόρφωσης των κανόνων σύμφωνα με τις οποίες:

1. Οι γυναικείοι χαρακτήρες θα έπρεπε να έχουν χαμηλότερους πόντους στο χαρακτηριστικό της Δύναμης (Attribute of Strength) από τους άντρες, αντικατοπτρίζοντας, όπως τόνιζε, τη φυσική τους κατάσταση.
2. Ταυτόχρονα, πρότεινε την αντικατάσταση στους γυναικείους χαρακτήρες του «Charisma» από ένα χαρακτηριστικό που ονόμαζε: «Beauty», που θα έδινε σε γυναίκες Rogues ή Magic Users τη δυνατότητα να χρησιμοποιούν ξόρκια ξελογιάσματος («Charm men», «Charm humanoid monster», «Seduction», κλπ) απέναντι στους άντρες του παιχνιδιού, εφόσον το «Beauty» τους ξεπερνούσε τον αριθμό σ’ έναν αντίστοιχο πίνακα.

Η λίστα με τις 12 κατηγορίες ιερόδουλων
Βέβαια υπήρχαν και άλλα στοιχεία στο παιχνίδι που θεωρούνταν απαράδεκτα από πολλές γυναίκες παίκτριες, αλλά κανένα δεν ξεπερνούσε τη λίστα με τις 12 κατηγορίες ιερόδουλων που βρισκόταν στο Dungeon Master Guide και τις οποίες μπορούσε ένας παίκτης ανάλογα με τη ζαριά του να συναντήσει σε διάφορες πόλεις και χωριά του παιχνιδιού. Μάλιστα, παραθέτουμε και τη διεύθυνση σχετική ιστοσελίδας με λεπτομερείς αναλύσεις κάθε σχετικού τύπου που αναφερόταν εκεί, προκειμένου να ενημερωθείτε ενδελεχώς για το επίμαχο θέμα.

Η αντεπίθεση των γυναικών

«There is no fury like a woman scorned» λένε οι Άγγλοι και αυτό αντιμετώπισε η TSR μετά το άρθρο του Lakofka και την επίσημη επανέκδοσή του από το Dragon που δημιούργησε την εντύπωση πως οι προτάσεις του υιοθετούνται επίσημα από το Dungeons & Dragons. Επικράτησε πανικός με τις αντιδράσεις να παίρνουν μορφή διαμαρτυριών από κάθε κοινότητα τόσο και από άντρες που έπαιζαν γυναικείους χαρακτήρες όσο από και από τις ίδιες τις γυναίκες, με μία παίκτρια, την Judith Preissle Goetz, να αναδεικνύει την μονόπλευρη οπτική των στελεχών του D&D, τονίζοντας πως και για τις γυναίκες είναι πολλοί οι άντρες που διαθέτουν τα σαγηνευτικά χαρακτηριστικά που ο Lakofka απέδιδε αποκλειστικά στους γυναικείους χαρακτήρες του παιχνιδιού.

Βέβαια, εκεί που η αντίδραση ξεπέρασε κάθε προηγούμενο ήταν στην κοινότητα του Los Angeles. Έτσι, μια εικόνα του περιοδικού «Alarums & Excursion» στο τεύχος 19 απεικονίζει ηρωικές γυναικείες μορφές να κρεμάνε διευθυντικά στελέχη της TSR, ενώ μας σώζεται και το ποίημα μιας παίκτριας, της Kay Jones με το οποίο επιτίθεται στον Lakofka και τον Kask.

” A verse for Len Lakofka, who’s earned the name of nerd,
for rules changes both chauvinist and patently absurd.
And Kask, the man who published it, why earn your way to fame,
by publicly insulting all the players of the game? “

Η αποκατάσταση των σχέσεων

Τα στελέχη της TSR κινήθηκαν γρήγορα για να περιορίσουν τη ζημιά:

1. Ο Tim Kask το 1977 αρνείται τις υπόνοιες πως η εταιρία του είχε υιοθετήσει τις προτάσεις του Lakofka και παραδέχεται πως το άρθρο του τελευταίου ήταν σεξιστικό και πως υποβίβαζε όλες τις γυναίκες.
2. O ίδιος ο Gygax παρενέβη το 1978 στο Players Handbook του νέου τότε Advanced Dungeons and Dragons, λέγοντας πως οι τίτλοι που απηχούσαν αντρικά στερεότυπα στο παιχνίδι, όπως Patriarch, εύκολα μπορούσαν να αλλάξουν πχ με τον όρο Matriarch και πως δεν θα επιβάλλονταν διαχωρισμοί στο Strength και στο Charisma ανάμεσα στους χαρακτήρες των δύο φύλων.
3. Το 1979 η TSR προσλαμβάνει την πρώτη γυναίκα σχεδιάστρια παιχνιδιών ρόλων, την Jean Wells η οποία όχι μόνο θα βοηθούσε στην έκδοση ποικίλων περιπετειών αλλά θα σχεδίαζε και τη δική της, γνωστή ως «Palace of the Silver Princess» το 1981, προορισμένη για παίκτες χαμηλού επιπέδου.
4. Τέλος, τον Ιούλιο του 1980 η Jean Wells και η συνάδελφός της στην TSR, Kim Mohan δημοσίευσαν το άρθρο «Women want equality and why not» που αναφερόταν στη ξεδιάντροπα σεξουαλική αναπαράσταση του γυναικείου σώματος στις μινιατούρες και στα περιοδικά αλλά και σε αρνητικές εμπειρίες παικτριών σε διάφορα παιχνίδια, προτείνοντας τρόπους αντιμετώπισης του φαινομένου.

Επίλογος

Οι συχνά δυσάρεστες αυτές καταστάσεις, έχουν ευτυχώς ξεπεραστεί εδώ και πολύ καιρό, ενώ σπάνιες είναι πλέον οι διαμαρτυρίες για διακρίσεις μεταξύ ανδρών και γυναικών στα παιχνίδια μας. Σήμερα οι γυναίκες αναλαμβάνουν καίρια πόστα στις εταιρείες που ασχολούνται με τους κόσμους του Φανταστικού, ενώ ήδη από την αρχή των παιχνιδιών μας ήταν σεβαστές ως DM στα τραπέζια μας και εξίσου αξιόλογες με κάθε άντρα ως παίκτριες ρόλων.

Κλείνοντας, δεν γίνεται να μην αναφερθώ πάλι στο 1993 και σε μια παρέα φοιτητών που κρέμονταν σε κάθε session από τα χείλη της DΜ τους, καθώς τους ξεναγούσε στους περίεργους και φανταστικούς κόσμους του μυαλού της. Το άρθρο αυτό αφιερώνεται στη γυναίκα μου, Μαρία Μαστροπαύλου, που (πιθανότατα) υπήρξε η πρώτη γυναίκα DM στην Κρήτη.